Częstochowa

Położone w centralnej części południowej Polski miasto Częstochowa (czyt. Chen-sto-ho-vah) i jego sanktuarium maryjne na Jasnej Górze są duchowym sercem Polski i narodowym sanktuarium kraju. Jasna Górna to także miejsce pielgrzymkowe o randze międzynarodowej. Przyciągając rocznie ponad 4.5 miliona pielgrzymów z 80 krajów, ma duchowy magnetyzm porównywalny z innymi wielkimi chrześcijańskimi miejscami świętymi, takimi jak Jerozolima, Rzym, Lourdes, Fatima, Santiago i Guadalupe.

Podczas gdy wykopaliska archeologiczne na terenie Częstochowy wykazały ślady działalności człowieka datowane na późniejszą epokę kamienia i brązu, to najstarsze wzmianki o istnieniu stałych form osadnictwa na tym terenie pochodzą z 1220 r. Bogate w złoża żelaza i wapienia, Częstochowa była wówczas małą wsią na szlaku handlowym łączącym Kraków z zachodnimi dzielnicami Polski. Wydarzeniem, które w decydujący sposób wpłynęło na losy miasta, było założenie w 1382 r. przez księcia Władysława Opolczyka klasztoru na Jasnej Górze. Książę przywiózł paulinów z klasztoru św. Wawrzyńca na Węgrzech oraz malowaną ikonę Madonny z Dzieciątkiem.

Ikona ta, sprowadzona z Rosji i będąca już obiektem kultu kultowego, jest owiana tajemnicą. Obraz na drewnianej desce o wymiarach 122 x 82 cm, obraz nawiązuje stylistycznie do wczesnych ikon bizantyjskich, ale nie wiadomo kiedy i gdzie powstał. Legendy mówią, że malarzem był św. Łukasz Ewangelista (i jest on również powiązany z Madonną z Santiago), ale uczeni umieścili jego powstanie później, gdzieś między V a XIV wiekiem, z proweniencją sięgającą od Bizancjum i Bliskiego Wschodu po Włochy i Węgry . Obecny wygląd "Czarnej Madonny" - jak powszechnie nazywa się ikonę - datuje się na XV wiek, kiedy to obraz został zniszczony, naprawiony i przemalowany.

W 1430 roku klasztor Jasna Górna został napadnięty i zbezczeszczony przez najeźdźców husyckich, którzy zniszczyli ikonę. Szesnastowieczny mnich Paulin, piszący historię klasztoru, opowiada, że: „Jeden z najeźdźców podszedł wściekły i rzucił zaszczytny obraz o podłogę, tak że obraz rozpadł się na trzy części, głowa Najświętszej Maryi Panny pozostała cała Jednak zdziwiony tym cudem zawołał do swoich towarzyszy: „Patrzcie, jak obraz się rozpadł, ale głowa i twarz pozostały całe. Jeden z nich, bardziej zuchwały, dobył miecza i dwukrotnie uderzył twarz Dziewicy. Wkrótce oślepł, podobnie jak inny, który próbował zrobić to samo. Po powrocie do klasztoru mnisi zastali obraz zniszczony i sprofanowany, poskładali go i ukryli z wielką czcią. Dowiedziawszy się o przybyciu króla Władysława z Prus do Krakowa, zabrali obraz ze sobą i skarżyli się królowi na wielkie okrucieństwo.Król nakazał trzymanie obrazu pod strażą w swoim zamku.Potem malarze naprawili zacny obraz z wyjątkiem blizn (spowodowanych przez miecze napastników), których nie wolno było w żaden sposób naprawiać. W ten sposób obraz został przywrócony do klasztoru i przywieziony (w 16 r.) przez wielką rzeszę panów, szlachty i dostojnych mieszczan. O niezwykłym mistrzostwie tej naprawy świadczą współcześni badacze, orzec ostatecznie, czy naprawiono tylko uszkodzenia, czy też sporządzono kopię oryginalnego obrazu.

Komentując wygląd ikony i jej oddziaływanie na widzów, współczesny polski pisarz Stefan Jan Rozej mówi: „Blizny na twarzy Maryi w Ikonie Jasnogórskiej od wielu pokoleń są nieodzownym detalem towarzyszącym jej religijnej i percepcja estetyczna. Blizny utożsamiane są z obrazem i stanowią jego integralną część. Wydaje się, że szczególna wrażliwość na nie pojawiła się w okresie baroku. Motyw ten był często wykorzystywany w kazaniach, aby nakłonić słuchaczy do zmiany postaw życiowych i powrotu na drogę pokuty lub przywoływania określonych nastrojów, poruszania ludzkich serc i umysłów.W czasach zagrożenia istnienia narodu, zwłaszcza w okresie zaborów, wspominano o bliznach, aby budzić uczucia patriotyczne i nacjonalistyczne.W świadomości u wielu Polaków motyw ten łączony był coraz częściej z wezwaniem Maryi jako Królowej Polski.Po utracie niepodległości, od wybuchów powstań narodowych po lata okupacji niemieckiej motyw blizn pojawiał się coraz częściej w poezji i prozie. Służyła wskazywaniu analogii z cierpieniem narodu, mogła odnosić się do indywidualnych sytuacji, budziła nadzieję i zaufanie. Ta interpretacja, która jest stale poszerzana, wzbogacana i aktualizowana, znajduje odzwierciedlenie także we współczesnej poezji, ponieważ Matka Boża, która patrzy na nas z Ikony Jasnogórskiej, zna tajemnicę Krzyża i nosi nasze rany”.

W celu ochrony przed dalszymi najazdami zaczęto budować fortyfikacje, aw latach 1620-1648 ukończono potężną budowlę obronną otaczającą zabudowania klasztorne i kościół. Fortyfikacje te pozwoliły Jasnej Górnej przetrwać jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w jej dziejach, oblężenie wojsk szwedzkich w listopadzie i grudniu 1655 roku. Przez czterdzieści dni kilkuset zakonników, najemników i okolicznych mieszkańców pod wodzą opata klasztoru ks. odparli powtarzające się ataki prowadzone przez 3000 żołnierzy szwedzkich. Odwrót Szwedów znad Jasnej Górnej miał ogromne konsekwencje moralne; podniosło na duchu Polaków, gdy zobaczyli, że wróg nie jest niezwyciężony. Obrona Jasnej Górnej, uświęcona legendą, nabrała symbolicznego znaczenia i została uznana za cud dokonany przez Matkę Boską i jej ikonę. Bohaterska obrona umocniła kult maryjny, integrując wartości religijne sanktuarium Jasnej Górnej z polskimi wartościami narodowymi i czyniąc z nich jeden kompleksowy symbol polskiego patriotyzmu. Od tego wydarzenia i czasu klasztor na Jasnej Górze i cudowna ikona stały się najbardziej czczonym miejscem pielgrzymkowym w kraju.

Intensywność ruchu pielgrzymkowego wzmogły także przywileje nadane sanktuarium Jasnej Górnej przez władze papieskie w Rzymie; zwłaszcza udzielanie odpustów na jej święta maryjne. W XV wieku Częstochowa była najczęściej odwiedzanym miejscem świętym w całej Europie Środkowej i Wschodniej. 8 września 1682 r. sto czterdzieści tysięcy pielgrzymów uczestniczyło w uroczystościach upamiętniających trzysetną rocznicę przybycia ikony na Jasną Górną. 8 września 1717 roku ponad dwieście tysięcy pielgrzymów przybyło na uroczystość koronowania Matki Bożej Częstochowskiej na Królową Polski. Pielgrzymowali na Jasną Górną królowie z dynastii Jagiellonów i Wazów oraz królowie elekcyjni.

Choć odwiedzane przez cały rok, najpopularniejszym okresem pielgrzymkowym są święta maryjne, zwłaszcza Narodzenia Najświętszej Maryi Panny 8 września i dzień Wniebowzięcia NMP 15 sierpnia. W sanktuarium tysiące wotów pozostawionych przez pielgrzymów na przestrzeni wieków świadczą o cudowne uzdrawiające moce tego miejsca, a tradycja ta stanowi również duży odsetek odwiedzających. Dodatkowo w ostatnich latach sanktuarium zyskało jeszcze większą atrakcyjność ze względu na to, że jest ulubionym miejscem pielgrzymek Papieża Polaka Jana Pawła II.

Od 1717 r. co roku na Jasną Górę wyrusza piesza pielgrzymka ze wszystkich regionów Polski. Tą drogą do sanktuarium przybywa ponad dwieście tysięcy pielgrzymów. W sierpniu 1957 r. kopia ikony Jasnogórnej zaczęła być niesiona w długą pielgrzymkę po kraju, odwiedzając w ciągu 23 lat wszystkie kościoły w Polsce. Pomimo trudności stwarzanych przez władze komunistyczne, które więziły kopię ikony w latach 1966-1972, kiedy zamiast obrazu niesiono pustą ramę, długa pielgrzymka była kontynuowana i zakończona w Częstochowie w październiku 1980 roku.

Położone na szczycie 340-metrowego wapiennego wzgórza Jasnej Góry wielkie sanktuarium wraz z rozległymi ogrodami zajmuje powierzchnię około 12 akrów. Najstarszą częścią kompleksu jest Kaplica Matki Boskiej z gotyckim prezbiterium i ołtarzem cudownej ikony. Bazylika pochodzi z XV i XVII wieku, a wieża, odbudowana w 15 roku po pożarze klasztoru w 17 roku, ma najwyższą w Polsce iglicę o wysokości 1906 metra. Cały kompleks klasztorny i otaczające go fortyfikacje zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wejście do Bazyliki Jasnej Górnej w Częstochowie