Święte miejsca Maroka

Święte miejsca Maroka i pielgrzymka islamska z Afryki północno-zachodniej

Islam dotarł do Afryki Północnej wraz z pierwszymi arabskimi wojownikami podbijającymi terytoria (Oqba ben Nafi w 680 roku i Musa ben Nosair w latach 703-711) oraz kupcami podróżującymi tam i z powrotem starożytnymi transsaharyjskimi szlakami karawan. Pierwsze afrykańskie pielgrzymki do Mekki miały miejsce z Kairu za czasów dynastii Fatamidów (909-1171). Ci pierwsi muzułmanie, podróżujący karawanami wielbłądów przez Półwysep Synaj do regionu Hidżazu w Arabii (gdzie znajduje się Mekka), wytyczyli szlak, który był nieprzerwanie używany aż do XX wieku. W XIII wieku szlaki pielgrzymkowe przez Afrykę Północną, aż po Maroko, łączyły się z karawaną kairską do Mekki.

Trzy karawany regularnie wyruszały z marokańskich miast Fez, Marrakesz i Sijilmasa. Często łączyły się na trasie i pod wspólnym przewodnictwem podążały na wschód przez północnoafrykańskie pustynie. Składające się z pielgrzymów, kupców i strażników, wielkie karawany liczyły często tysiąc lub więcej wielbłądów. Pokonując około dwudziestu mil dziennie i odwiedzając legendarne meczety islamskie w Tlemcen (Algieria) i Kairuan (Tunezja), docierały do Egiptu przez wiele miesięcy. Począwszy od XIX wieku, droga morska przez południowe Morze Śródziemne do Aleksandrii stała się najpopularniejszym szlakiem marokańskich pielgrzymów zmierzających do Mekki.

Wczesne zapisy wskazują, że tradycja pielgrzymek islamskich w Afryce Zachodniej sięga XIV wieku, kiedy to niektórzy władcy regionu, niedawno nawróceni na islam, zaczęli wcielać nauki islamu w życie. Ci królewscy pielgrzymi podróżowali w wystawnym stylu z setkami niewolników i wojowników, niosąc dary dla władców, przez których terytoria przejeżdżali, a dla bezpieczeństwa często dołączali do transsaharyjskich karawan podróżujących z Maroka do Egiptu. Wraz z rosnącą islamizacją terytoriów Afryki Zachodniej w XV i XVI wieku, praktyka pielgrzymek królewskich zanikła, a ich miejsce zajęły liczne pielgrzymki chłopskie.

Kilka szlaków pielgrzymkowych przez sawanny subsaharyjskie stopniowo rozwinęło się między 1600 a 1800 rokiem, wraz z wprowadzeniem islamu do tych regionów. Niebezpieczeństwa i trudności związane z korzystaniem z transsaharyjskich i sawannowych szlaków pielgrzymkowych były ekstremalne. Ryzyko śmierci na szlaku pielgrzymkowym z powodu chorób, pragnienia i przemocy było znaczne, podobnie jak możliwość zniewolenia. W pewnych okresach warunki uznawano za tak złe, że pielgrzymi udający się do Mekki nie mieli szans na powrót do domu. Po wyjeździe byli zobowiązani do sprzedaży majątku i dania żonom możliwości rozwodu, jeśli nie towarzyszyły im w podróży.

XX-wieczna okupacja Sahary i sawanny przez Europejczyków przyniosła wzrost bezpieczeństwa i usprawnienia transportu, co zrewolucjonizowało pielgrzymkę do Mekki i znacząco zwiększyło liczbę pielgrzymów z Afryki Zachodniej. Na początku XX wieku koleje przewoziły tysiące zamożnych pielgrzymów, podczas gdy mniej zamożni szli pieszo torami. Transport samochodowy i autobusowy dodatkowo przyczynił się do wzrostu liczby pielgrzymów. Do połowy XX wieku szlak sawannowy w dużej mierze zastąpił znacznie starszy szlak saharyjski ze względu na mniej górzysty teren.

W latach 1950. XX wieku możliwość podróżowania drogą lotniczą dodatkowo zwiększyła liczbę pielgrzymów udających się do Mekki, jednak nie kosztem dróg lądowych. Lądowe szlaki pielgrzymkowe nadal cieszą się popularnością. Czynnikami wyjaśniającymi tę ciągłą pielgrzymkę lądową są ubóstwo (bilety lotnicze są zbyt drogie dla większości Afrykanów), chęć pielgrzymów do odwiedzenia słynnych miejsc islamu w Afryce Północnej, a przede wszystkim przekonanie, że trudności napotykane na szlakach lądowych (w przeciwieństwie do szybkich i łatwych tras lotniczych) zwiększają duchowe korzyści z pielgrzymki. Jednak czynnikiem postkolonialnym, hamującym swobodny przepływ pielgrzymów przez Afrykę Północną, był wzrost nacjonalizmu i zamykanie granic dla podróżnych lądowych. Kraje pochodzenia nie chcą tracić swojej ludności, a kraje położone wzdłuż szlaków lądowych obawiają się rozwoju znaczących grup mniejszościowych.

Święte miejsca w Maroku

Po pustyniach, wybrzeżach i górach Maroka rozsiane są miejsca święte i pielgrzymkowe, charakterystyczne dla rdzennej kultury berberyjskiej oraz ludów rzymskich, żydowskich i muzułmańskich, które osiedliły się w północno-zachodnich krańcach kontynentu afrykańskiego. Pierwszymi mieszkańcami tego regionu, zwanego Maghrebem, byli Berberowie (słowo „Berber” pochodzi od greckiego słowa „barbaros”, a antropolodzy uważają, że Berberowie mogą mieć odległe europejsko-azjatyckie pochodzenie). Kartagińska obecność handlowa została ustanowiona wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego w III wieku p.n.e. Rzymianie, którzy zbudowali swoje wielkie miasto Volubilis w głębi lądu, poszli w ich ślady w I wieku n.e. Najbardziej znaczącymi i najdłużej działającymi imigrantami byli jednak Arabowie islamscy, którzy zaczęli przybywać do Maghrebu między 3 a 1 rokiem.

W roku 788 (lub 787) n.e. wydarzenie na zawsze zmieniło bieg kultury marokańskiej. Idris ibn Abdallah (lub Mulaj Idris I, jak go nazywano w Maroku), prawnuk proroka Mahometa, uciekł na zachód z Bagdadu i osiedlił się w Maroku. Następca kalifatu Umajjadów w Damaszku, Mulaj, brał udział w buncie przeciwko dynastii Abbasydów (która uzurpowała sobie przywództwo dynastii Umajjadów i przyspieszyła rozłam między szyitami a sunnitami). Zmuszony do ucieczki przed abbasydzkimi zabójcami, Mulaj początkowo znalazł azyl w Tangerze, ale wkrótce potem próbował osiedlić się wśród pozostałości starożytnego rzymskiego miasta Volubilis. Wkrótce przeniósł się do pobliskiego regionu Zerhoun, gdzie założył miasto, które obecnie nazywa się Moulay Idris lub Zerhoun (jest to najbardziej czczone miejsce pielgrzymkowe w całym Maroku). Lokalne plemiona Berberów, żarliwi nowicjusze islamu, byli przekonani o mocy Mulaja jako przywódcy, zarówno jako króla, jak i imana (przewodnika duchowego), a jego wzorowe postępowanie wkrótce zapewniło mu władzę nad wieloma plemionami Berberów.

W 809 roku Idrys II ponownie założył miasto Fez na lewym brzegu rzeki Fez (dwadzieścia lat wcześniej jego ojciec założył miasto na prawym brzegu). Przez następne dziewiętnaście lat, aż do śmierci w 828 roku w wieku 35 lat, Idrys II rozpoczął jednoczenie Maroka, umacniając jego silne przywiązanie do islamu i przygotowując grunt pod arabizację amorficznego i w przeważającej mierze plemiennego społeczeństwa. Zjednoczył w jednej wierze i pod jednym sztandarem jądro przyszłego państwa. Przez następne tysiąc dwieście lat tradycja monarchiczna ustanowiona przez Idrysa I i II utrzymywała się w Maroku, a postęp kulturalny kraju był ściśle związany z każdą kolejną dynastią. Szlachetne piękno jego wielkich meczetów – należących do najwspanialszych przykładów architektury islamskiej – zawdzięczamy mecenatowi sułtanów z dynastii Almohadów, Marynidów i Sa’dianów.

Na przestrzeni wieków mauzolea (miejsca pochówku) Mulaja Idrisa I w Zerhoun i Mulaja Idrisa II w Fezie stały się głównymi miejscami pielgrzymkowymi w Maroku. (Pierwotnie sądzono, że Idris II został pochowany, podobnie jak jego ojciec, w Zerhoun, ale odkrycie w 1308 roku nieuszkodzonego ciała w Fezie dało impuls do ustanowienia kultu Mulaja Idrisa II. Miejscowe kobiety, które przychodzą, by zapalić świece i kadzidło oraz modlić się o łatwe porody, oddają cześć świątyni kultu. Sułtan Mulaja Ismaił odbudował ją w XVII wieku).

Istnienie miejsc pielgrzymkowych innych niż święte sanktuarium Kaaba w Mekce jest kontrowersyjne w islamie. Zgodnie z nakazami objawień Mahometa zawartych w Koranie, ortodoksyjni muzułmanie twierdzą, że nie ma innego miejsca pielgrzymkowego niż Mekka. Podobnie, prawosławie utrzymuje, że wiara w świętych nie jest koraniczna. Rzeczywistość jest jednak taka, że święci i miejsca pielgrzymkowe cieszą się ogromną popularnością w całym świecie islamskim, szczególnie w Maroku, Tunezji, Iraku i szyickim Iranie. Edward Westermarck, znany badacz kultury marokańskiej (Rytuał i wiara w Maroku), pisze:

„Kult świętych wyrósł na gruncie wcześniejszego pogaństwa; a jego wzrostowi w istocie sprzyjał surowy monoteizm islamu, który sprawił, że wstawiennicy byli niezbędni do wypełnienia luki dzielącej ludzi od ich boga. Gdy rozprzestrzenił się na Afrykę, znalazł świeże wsparcie dla rodzimych pomysłów Berberów, a ich wiara w wróżby lub święte kobiety z pewnością miała coś wspólnego z dużą liczbą świętych kobiet wśród ich islamskich potomków ...... Miejsce, które jest w jakiś sposób związane z jego święty bierze udział baraka i są oznaczone na różne sposoby i pod różnymi nazwami. Znany święty często ma qo'bba or qu'bba wzniesiony nad jego grobem. Zazwyczaj jest to kwadratowy, bielony budynek z drzwiami do podkowy i ośmiokątną kopułą. The qo'bba rozwinął się z namiotu, który Arabowie w dawnych czasach przelatywali nad ciałem ważnej zmarłej osoby. Najświętszą częścią świątyni, w której pochowany jest święty, jest sam grób. Grób ważnego świętego jest często oznaczony cenotafią, zwaną Darbuz, jest to duża skrzynia pokryta kolorową tkaniną, na której wyszywane są fragmenty z Koranu. Świętość świętego jest przekazywana nie tylko budynkowi, w którym jest pochowany, i przedmiotom w nim zawartym, ale wszystkim, co jest w jego wnętrzu horm or zaszkodzić, czyli święta domena świętego. The horm może być ograniczony do budynku nad jego grobem, ale może również rozciągać się daleko poza jego grób. Granice świętego hormonu są często wskazywane przez kamienne kopce na zewnątrz świątyni. Bardzo często kopiec z kamieni wykonany w miejscu, w którym święta osoba odpoczywała lub rozbił obóz, jest bielony i ma w nim kij z białą flagą, podobnie jak wiele otoczonych ścianami obramowań i pierścieni z kamieni. Biel jest czystym i pomyślnym kolorem, który chroni przed skalaniem i wpływami zła. Miasto lub wieś wokół świątyni jakiegoś wielkiego świętego nazywa się jego za'wia. Fez jest za'wia Mulay Idris młodszy, Zerhoun jest za'wia Mulaya Idrisa starszego ”.

Typowym zjawiskiem marokańskim jest marabutyzm. Marabut to albo święty, albo jego grób. Święty może być postacią historycznie ważną w kulturze marokańskiej (taką jak Mulaj Idris I) lub mistykiem sufickim o wystarczającej pobożności i obecności, by przyciągnąć zwolenników. W przypadku świętego sufickiego, jego wyznawcy często ograniczają się do monastycznej enklawy i kryjówki (za'wia), w którą przekształcił się dom świętego, poświęcając się modlitwom i działalności charytatywnej. Po śmierci świętego jego grób nadal był odwiedzany przez wyznawców, stając się w ten sposób miejscem pielgrzymek. Dziesiątki świętych z minionych wieków są nadal czczone przez Marokańczyków, a ich mum, czyli święta, są okazją do gromadzenia się tłumów w zawii świętego. Oprócz funkcji religijnych, mumowie oferują wyścigi konne, tańce ludowe, recitale pieśni i kolorowe targi pełne rodzimego rzemiosła. Dwa najważniejsze muzimy to muzimy Moulaya Idrisa Starszego w Zerhoun, 17 sierpnia i muzimy Moulaya Idrisa Młodszego w Fezie, w połowie września.

Oprócz mauzoleum świętych marokańskich, niektóre meczety przyciągają również dużą liczbę pielgrzymów. Najważniejsze z nich to meczet Kairouine w Fezie i meczet Kutubiya (Koutoubia) w Marrakeszu.

Głęboko w centrum najstarszej części Fezu, wielki meczet Kairouine (Qarawiyin) otoczony jest wąskimi uliczkami, skupiskami targowisk i domami przypominającymi koszary. Założony w 859 roku przez Fatimę, bogatą uchodźczynię z Kairouanu w Tunezji, meczet przeszedł szereg renowacji i rozbudów, z których najbardziej znaczące miały miejsce w 956 roku (kiedy wzniesiono obecny minaret), 1135 roku i 1289 roku. Wnętrze meczetu jest proste i surowe, składa się z szesnastu pomalowanych na biało naw, oddzielonych od siebie rzędami łuków podkowiastych wspartych na prostych kolumnach; meczet może pomieścić 22,700 XNUMX wiernych, którzy mogą wejść przez siedemnaście oddzielnych bram.

Do meczetu przylega przestronny dziedziniec, którego posadzka jest misternie wyłożona setkami tysięcy precyzyjnie ociosanych czarnych i białych kamieni. Pośrodku dziedzińca znajduje się bulgocząca fontanna, a na obu jego końcach – pawilon na świeżym powietrzu, wsparty na smukłych marmurowych kolumnach. Historyk Rom Landau pisze: „Kolumny te pokryte są misternymi rzeźbami i podtrzymują łuki, których podobnie rzeźbione powierzchnie przypominają raczej nacięcia złotnika niż dzieło kamieniarza. W istocie, łuki te można by określić raczej jako klejnoty niż elementy architektury. Z tylną ścianą przeprutą otwartymi łukowymi wejściami, zielonymi dachówkami i mnóstwem kolorowych płytek, cały dziedziniec emanuje niemal operową beztroską”. Oprócz wyjątkowej architektury, meczet w Kairouine ma zaszczyt być jednym z najstarszych uniwersytetów na świecie. Wśród jego uczniów byli wielki żydowski filozof Majmonides, genialny Ibn al-Arabi i chrześcijański papież Sylwester II z X wieku, który zetknął się z cyframi arabskimi i systemem dziesiętnym, który później wprowadził do Europy.

Wraz z upadkiem dynastii Idrysydów i powstaniem Almorawidów (1068 - 1145 n.e.), siedziba rządu marokańskiego została przeniesiona z Fezu na południe, do Marrakeszu. Wielki meczet w Marrakeszu nazywa się Kutubiya, a jego nazwa pochodzi od kutubiyin, czyli księgarzy, którzy pierwotnie skupiali się wokół podstawy meczetu. Rozpoczęty około 1150 r., wkrótce po podboju miasta przez dynastię Almohadów (1145 - 1250 n.e.), został ukończony przez sułtana Jakuba Mansura w 1199 r. Dumą Kutubiyi jest minaret; wznoszący się na wysokość 77 metrów, jest jednym z najbardziej imponujących w świecie islamskim. Minarety perskie, tureckie i egipskie są zazwyczaj cylindryczne lub ośmiokątne; Kutubiya ma kształt kwadratu i prawdopodobnie jest inspirowana minaretem Umajjadów w Kairuanie w Tunezji. Podczas gdy minarety we wschodnich regionach islamu są przeważnie białe, ceglane lub pokryte płytkami, minaret Kutubiya jest zbudowany z ogromnych bloków lokalnego kamienia w kolorze ochry, które subtelnie zmieniają swój odcień pod wpływem zmieniającego się kąta padania promieni słonecznych. Wielki meczet, jeden z największych w Afryce, może pomieścić wygodnie ponad 25,000 XNUMX wiernych.

Marrakesz od dawna słynie również z licznych świętych pochowanych na cmentarzach, a mieszkańcy miasta i okolicznych terenów zawsze okazywali im wielkie nabożeństwo. W XVII wieku sułtan Mulaj Ismaił, próbując zrównoważyć wpływ pielgrzymki znanej jako „Siedmiu Świętych Regragi” (odbywanej corocznie przez plemiona z terytorium Chiadma), postanowił, że Marrakesz powinien mieć własną, ważną pielgrzymkę. Człowiekiem, któremu powierzył to zadanie, był szejk el Hassan el Youssi, którego zadaniem było dokonanie wyboru spośród wielu popularnych świętych Marrakeszu, żyjących między XII a XVI wiekiem. Opierając swój wybór na sławie niektórych świętych i pamiętając o mistycznym znaczeniu liczby siedem, zorganizował pierwszą „Ziara des Sebatou Rijal”, Pielgrzymkę Siedmiu Świętych Marrakeszu. Te siedem sanktuariów jest nadal odwiedzanych.

Inne święte miejsca, miejsca mocy i świątynie pielgrzymkowe w Maroku

Zawia (pisana także Zaouia) z Sidi Rahhal, na wschód od Marrakeszu

Zawia Sidi Rahhal to sanktuarium sufickie poświęcone wybitnemu lokalnemu świętemu. Zawie służą jako centra nauki religijnej i miejsca spotkań duchowych zakonów sufickich. Pielgrzymi często odwiedzają zawias w celu uzyskania błogosławieństwa, uzdrowienia i duchowego przewodnictwa.

Zawia z Mulay Bus'aib, Azemmur

Zawia Mulay Bus'aib to kolejna świątynia suficka poświęcona czcigodnemu świętemu. Ma znaczenie jako duchowe centrum dla wyznawców sufi.

Zawia z Wazaan shereefs, Wazaan

Zawia Wazaan Shereefs poświęcona jest linii świętych sufickich (shereefs) i prawdopodobnie jest ważnym miejscem pielgrzymkowym oraz ośrodkiem nauki sufickiej.

Zawia z Mulay Buselham, na wybrzeżu, na południe od Laraiche

Zawia Mulay Buselham to sanktuarium poświęcone czczonemu sufickiemu świętemu, położone w regionie nadmorskim. Często uważa się, że sanktuaria świętych skrywają szczególne błogosławieństwa, czyli barakah.

Jaskinia Kaf l-ihudi na Mt. Jbel Binna, niedaleko Sefrou

Kaf l-ihudi (Jaskinia Żyda) to jaskinia na górze Dżbel Binna o znaczeniu duchowym. Jaskinie w Maroku są czasami kojarzone z legendami lub postaciami z żydowskiego, islamskiego lub lokalnego folkloru.

Święta góra Jbel l-Hdar

Góra Dżabal al-Hdar jest uważana za świętą i ma zapewne duże znaczenie duchowe w lokalnych tradycjach i wierzeniach.

Święte wzgórze poza miastem Demnat

To niezidentyfikowane święte wzgórze w pobliżu Demnatu prawdopodobnie ma znaczenie religijne dla lokalnej społeczności i może być związane ze świętym lub lokalną tradycją duchową.

Świątynia na szczycie wzgórza Lalla Tamjlujt w górach Atlas, święta dla plemienia Unzutt

Świątynia Lalla Tamjlujt na wzgórzu poświęcona jest świętej kobiecie (Lalla). W tradycji marokańskiej święci czczeni są jako błogosławieni i niosą ochronę.

Święte wzgórze nad miejscowością Z-Zemmij, Andjra

Inny przykład świętego wzgórza, gdzie prawdopodobnie skupiają się lokalne tradycje duchowe i wierzenia.

Sanktuarium Boujad

Sanktuarium Boujad jest prawdopodobnie poświęcone ważnemu świętemu lub postaci duchowej, ale jego dokładna tożsamość wymaga dalszych badań.

Zawia z Mulay Abd as-Salim ibn Mashish, Mt. al-Alam, góry Rif, niedaleko Chefchaouen

Zawia Mulaya Abd as-Salima ibn Maszisza poświęcona jest wysoko czczonemu sufickiemu świętemu, co czyni ją ważnym ośrodkiem duchowym i miejscem pielgrzymek dla wyznawców sufi.

Zawia z Sidi Harazin, niedaleko Fezu

Zawia Sidi Harazin to kolejne sanktuarium poświęcone świętemu o dużym znaczeniu dla zakonów sufickich i ich wyznawców.

Zawia z Sidi Kacen, niedaleko Tanjier

Zawia Sidi Kacen poświęcona jest świętemu i stanowi miejsce o znaczeniu duchowym w regionie Tanjier.

Zawia z Sidi Ahhmed Tijane, Fez

Zawia Sidi Ahhmeda Tijane poświęcona jest założycielowi zakonu Tijaniyya Sufi i stanowi główne centrum dla wyznawców tego zakonu.

Sanktuaria Siedmiu Świętych Marrakeszu

Siedmiu Świętych z Marrakeszu odnosi się do siedmiu ważnych sufickich świętych, którzy są czczeni i wierzą, że zapewniają szczególną opiekę miastu Marrakesz. Ich sanktuaria są głównymi celami pielgrzymek.

Czytelnicy zainteresowani bardziej szczegółowym zwiedzaniem świętych miejsc berberyjskich i islamskich powinni skonsultować się z nimi Rytuał i wiara w Maroku (tom 1) Edwarda Westermarcka.

Zobacz także:

Pielgrzymka nie-hadżdż w islamie: zaniedbany wymiar religijnego okólnikan; Bhardwaj, Surinder M .; Journal of Cultural Geography, vol. 17: 2, wiosna / lato 1998

Sufizm: jego święci i świątynie: wprowadzenie do nauki o sufizmie, ze szczególnym odniesieniem do Indii; Subhan, John A .; Samuel Weiser Publisher; Nowy Jork; 1970